روزی برای زنان
در طول تاریخ روزهایی به یادماندنی وجود دارد که به دلیل
اهمیت آن پاس داشته می شود. هشتم مارچ یکی از روزهای مهم برای بسیاری از زنان در
سراسر جهان بوده و هست به طوری که هرساله برای زنده نگه داشتن و ارج
نهادن فعالان جنبش زنان که برای برابری و آزادی تلاش کرده اند و از کسانی
که در این راه کوشیده اند، قدردانی می شود.
مبارزه علیه ستم و تبعیض به زن همیشه وجود داشته است. طی انقلاب فرانسه،
در پاریس زنان طی یک راهپیمایی به طرف کاخ ورسای خواستار آزادی، برابری، برادری و
حق رای برای زنان شدند. انتخاب هشت مارچ گرامیداشت خاطره تظاهرات عظیم زنان کارگر نساجی و پارچه
بافی نیویارک امریکا برای افزایش دستمزد و پایین آوردن ساعات کار در سال ۱۸۵۷بود که توسط حمله پولیس درهم شکسته شد و شمار
زیادی از زنان اعتصابی دستگیر و زندانی و عده قابل توجهی زخمی و کشته شدند. مبارزات زنان
کارگر نساجی امریکا اهمیت زیادی در تاریخ مبارزه آزادیخواهانه زنان به طور
اخص و مبارزات حق طلبان در سطح جهان به طور اعم پیدا کرد. تظاهرات و
اعتراضات زنان کارگر نساجی علیه دستمزد های نابرابر، شرایط بد و غیرقابل تحمل
کار و ساعت کار طولانی بود. خواست های آنان عبارت بودند از افزایش دستمزد،
کاهش ساعات کار به ۱۰ساعت در روز، حق تشکیل اتحادیه های کارگری
و کسب حق رای. این مبارزات به سرعت همه گیر شد و چهره درخشانی به حق طلبی و
آزادیخواهی زنان کارگر بخشید.
نابرابری دستمزدهای زنان و مردان کارگر و شرایط فرساینده کاری این زنان موجب شد
نخستین تظاهرات گسترده زنان در شهرهای نیویارک و شیکاگو شکل بگیرد. زنان کارگر
به خیابان ها ریختند و خواهان افزایش دستمزد، کاهش ساعت کار و بهبود شرایط کاری خود شدند.
البته یک دهه پیش از آن، یعنی در دهه ۱۸۴۰، زنان کارگر آلمانی با اعتراض
های آرام و برپایی میتینگ هایی، روز ۱۹ مارچ را روز زن نامگذاری کرده بودند.
اعتراضات کارگری زنان امریکا در سال های بعد نیز ادامه یافت تا اینکه در هشتم مارچ ۱۹۰۶ که زنان کارگر نیویارک و شیکاگو هم چون
سال های گذشته دست به تظاهرات آرام زدند با برخورد شدید نیروهای پولیس مواجه شدند. زنان
کارگر صنعت نساجی پس از پایان کار خود به مناسبت گرامیداشت روز زن در سالون
اجتماعات جمع شده بودند که با حمله نیروهای پولیس تعدادی از آنان کشته و زخمی و
تعدادی نیز دستگیر شدند. پس از این حادثه گروه زیادی از زنان کارگر هم از
کار اخراج شدند. در سالگرد حمله پولیس نیویارک به زنان کارگر که مصادف با
پنجاهمین سال گرامیداشت هشتم مارچ بود تظاهرات وسیعی در نیویارک برپا شد که در
آن زنان کارگر بار دیگر نسبت به طولانی بودن ساعت کار، بهره کشی از
کودکان و نداشتن حق رای اعتراض کردند. تظاهرات سال ۱۹۰۷ هم سرکوب شد ولی این حرکت در سال های بعد نیز ادامه یافت
و از مرزهای امریکا هم گذشت و به اروپا رسید و با جنبش های سوسیالیستی آن زمان
که عدالت خواهی را ترویج می دادند هم صدا شد. زنان کارگر، روشنفکر و انقلابی بسیاری در این جنبش
حضور یافته و بر ضرورت مبارزه با تبعیض جنسی و برقراری برابری اجتماعی،
اقتصادی و سیاسی میان زنان و مردان تاکید می کردند تا نشان دهند مبارزه برای
گرفتن حقوق انسانی زنان امری مهم است.
در آغاز قرن بیستم - ۲۸ فبروری سال ۱۹۰۹- طبق بیانیه حزب سوسیالیست در امریکا روز
جهانی زن برگزار شد. یک سال بعد یعنی در سال ۱۹۱۰ کلارا زتکین از زنان مبارز
آلمانی در دومین گردهمایی زنان سوسیالیست تحت نام کنگره بین المللی زنان پیشنهاد داد روز هشت
مارچ روز جهانی زن نامگذاری شود و قرار شد یک سال در محافل مختلف زنان پیشنهاد زتکین بررسی شده و به تصویب همه
گروهای زنان برسد. طی این مدت بحث های زیادی بر سر انتخاب روز جهانی زن صورت
گرفت و همه گروه ها به این نتیجه رسیده بودند که باید روزی شاخص که نشان دهنده مبارزات زنان
باشد به عنوان روز جهانی زن مشخص شود. قبل از آن نیز زنان سوسیالیست اتریشی
روز اول ماه می را به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد داده بودند. زنان
سوسیالیست آلمان نیز ۱۹ مارچ را که مبارزه انقلابی توده ها در
سال ۱۸۴۸ علیه حکومت پادشاهی پروس بود پیشنهاد دادند. بعد از انتشار
قطعنامه کنگره در مورد تعیین روز جهانی زن انترناسیونال دوم (تشکیلات بین المللی احزاب
سوسیالیست و جنبش های کارگری آن دوره) از این تصمیم حمایت کرد. تا اینکه در سال
۱۹۱۳ دبیرخانه بین المللی زنان- یکی از نهادهای انترناسیونال
سوسیالیستی دوم- هشتم مارچ را به پاس مبارزه زنان کارگر صنعت نساجی امریکا روز جهانی
زن نامگذاری کرد. در همان سال نیز زنان انقلابی در روسیه تزاری و سراسر
اروپا مراسم هشتم مارچ را با برپایی تظاهرات و برگزاری میتینگ گرامی داشتند. ایده انتخاب روزی از سال به
عنوان «روز زن» نخستین بار در جریان مبارزه زنان نیویارک با شعار «حق رای برای
زنان» مطرح شد. دو هزار زن تظاهرکننده در ۲۳ فبروری ۱۹۰۹ پیشنهاد کردند هر سال در روز
یکشنبه آخر فبروری یک تظاهرات سراسری در امریکا به مناسبت «روز زن» برگزار شود.
یک سال بعد (۱۹۱۴) اروپا درگیر جنگ جهانی اول شد و جنبش زنان به حاشیه رفت و
فضای سیاسی حاکم بر سراسر جهان اجازه برگزاری روز جهانی زن را نداد. در
اروپا که مرکز جنگ بود، زنان انقلابی تلاش کردند تظاهرات ۸ مارچ ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ را تحت شعار مرکزی «علیه جنگ امپریالیستی» برگزار کنند. در
کشورهای درگیر جنگ طبقات مختلف به موافقان و مخالفان جنگ تقسیم شده بودند و انشعاب
در صفوف جنبش زنان مانع از برگزاری سراسری و گسترده «روز جهانی زن» شد.
یک سال مانده به پایان جنگ یعنی در سال ۱۹۱۷تظاهرات زنان کارگر در پتروگراد علیه گرسنگی، جنگ و رژیم پادشاهی
تزار بانگ آغازین انقلاب روسیه بود. کارگران شهر در پشتیبانی از این
تظاهرات اعلام اعتصاب عمومی کردند. ۸ مارچ ۱۹۱۷ به یک روز فراموش نشدنی در
تاریخ انقلاب روسیه تبدیل شد. سال ۱۹۲۱ «کنفرانس زنان انترناسیونال سوم کمونیستی» در مسکو برگزار شد.
در آن کنفرانس روز ۸ مارچ به عنوان «روز جهانی زن» به تصویب رسید. کنفرانس،
زنان سراسر دنیا را به گسترش مبارزه علیه نظم موجود و تحقق خواسته هایشان فرا خواند. اواسط دهه ۱۹۳۰ میلادی که زمزمه های جنگ دیگری از سوی
آلمان و رهبرش آدولف هیتلر به گوش می رسید، برگزاری تظاهرات به مناسبت روز جهانی
زن در برخی از کشورهای اروپایی که تحت سلطه فاشیسم بود، غیرقانونی اعلام شد ولی با این وجود در
هشتم مارچ ۱۹۳۶ به رغم فشارهای حاکم از سوی
دولت وقت آلمان زنان برلین به مناسبت این روز تظاهرات کردند. همزمان در آلمان در
اسپانیا نیز ۳۰ هزار زن به مناسبت این روز به سرک ها ها رفته و شعار
آزادی و صلح سردادند. با شروع جنگ جهانی دوم انقلاب ها و جنبش های رهایی بخش در برخی کشورها شکل
گرفت. چین با شمار عظیم زنان و مردانش در زمانی کوتاه گام های بزرگی در جهت
رهایی زنان برداشت. در آن سال ها بیشتر دولت ها و تشکیلات مترقی و انقلابی
در برپایی روز جهانی زن می کوشیدند. در همین زمان نیز هرساله مراسم هشتم
مارچ در بسیاری از کشورها به صورت علنی یا غیرعلنی گرامی داشته شد.
به دلیل بحران اقتصادی که اروپا را دربر گرفته بود، سالانه حدود یک ملیون زن
در اروپا مجبور به سقط جنین می شدند. در سال ۱۹۳۱ تنها در آلمان به دلیل آثار
منفی سقط جنین غیرقانونی حدود ۴۴ هزار زن جان خود را از دست دادند. اما
در فاصله دو جنگ جهانی در اثر مبارزه پیگیر زنان حق قانونی سقط جنین و دفاع از حقوق مادران
اهمیت زیادی یافت. ولی در اثر حاکمیت نظام فاشیستی برای دفاع و توجه به
حقوق زنان زمینه کمی وجود داشت، یا آنکه مبارزه محدودی در این زمینه صورت می
گرفت. بعد از جنگ جهانی دوم برای اولین بار در کشور های اروپای شرقی جشن
روز زنان در سال ۱۹۴۶ به شکل رسمی برگزار شد. البته دولت ها
هم به خاطر نشان دادن تمایل به آزادی و حقوق زنان این روز را جشن می گرفتند.
در کشورهای اروپای غربی بعد از جنگ هیچ برنامه یی در ارتباط با روز زنان
برگزار نمی شد اما بعدها این روزبه عنوان روز مبارزه برای خواست های
عمومی زنان و روز خانواده به جشن عمومی زنان تبدیل شد.
در دهه ۱۹۶۰ در کشورهای آسیایی، آفریقایی و امریکای لاتین جنبش های رهایی
بخش تشکیل یافت. از سوی دیگر در کشورهای سرمایه داری پیشرفته نیز جنبش ها و
مبارزات انقلابی و ترقی خواهانه بالا گرفته و جنبش رهایی زن نیز گسترش
چشمگیری یافت. در امریکا و اروپا زنان علیه سنن، قیود و قوانین مردسالارانه و
احکام اسارت بار به پا خاستند. در جنبش زنان موضوعاتی نظیر حق طلاق، امنیت شغلی، منع آزار جنسی،
ضدیت با هرزه نگاری، کاهش ساعات کار روزانه و... مطرح شد. این جنبش موفق شد
در برخی از این زمینه ها به موفقیت هایی دست یابد. در تظاهرات هشتم مارچ
۱۹۶۹ زنان در پوهنتون برکلی در امریکا گرد آمدند و علیه جنگ ویتنام
تظاهرات کردند. در آن دوره نیز جنبش رهایی زنان به درستی از جنبش عمومی
انقلابی در اروپا و امریکا جدا نماند و نمی توانست بماند.
بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم و بالاخص از اواخر دهه ۱۹۷۰ با توسعه سرمایه داری بخش های
بزرگ تری از زنان درگیر کار و تحصیل شده و از خانه ها بیرون آمدند. ولی در عین حال زنان
همچنان در جامعه موقعیتی درجه دوم داشته و اسیر نظام مردسالار بودند. این
تناقض مساله زنان را جدی تر و فعالان زن را به تلاش هر چه بیشتر در جهت برطرف
شدن این مسائل ترغیب می کرد. با وجود اینکه در این سال ها فعالان زن تاکید
زیادی روی وضعیت اقتصادی و فشارها و تبعیضی که در محیط کار بر آنان می شد،
داشته و کمتر به بافت مردانه و پیچیده جامعه پرداخته می شد، ولی زنان مبارز
از کشورهای مختلف خواست های خود برای رفع تبعیض در خانواده و کار تربیتی
زنان را نیز مطرح کرده بودند. سرانجام سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۵ هشتم مارچ را به عنوان روز جهانی زن به
رسمیت شناخت و از آن زمان به بعد این روز وجه رسمی تر یافته و مقبولیت آن از سوی
نهادهای معتبر بین المللی نیز پذیرفته شد. هشتم مارچ که تا پیش از آن از سوی
گروه های چپ گرامی داشته می شد به روزی برای طرح آرمان های برابری خواهانه زنان فارغ از هر
ایدئولوژی سیاسی تبدیل شده و همه گروه های فعال در جنبش زنان آن را به رسمیت
شناخته و هرساله بزرگداشت این روز را گرامی می دارند.
در سال های ۸۰ دوباره کشور های اروپای غربی توجه خود را به حقوق زن معطوف
داشته و باردیگر مسائلی چون دفاع از حقوق زن، برابری مزد در برابر کار مساوی،
رفع تبعیض در خانواده و حمایت از مادران در دوران حاملگی مطرح شد. یکی از نقاط اوج این
اعتراضات سال ۱۹۹۴ بود که حدود یک میلیون زن در سراسر آلمان به خاطر برابری حقوق
زنان دست به اعتصاب زدند. امروزه بزرگداشت این روز در تمامی کشورها برای
تجلیل از کسانی که این مبارزه را شروع کرده و برای دگرگونی و بهبود وضع زنان
تلاش ورزیدند، برگزار می شود.
طی دو
قرن گذشته پیشرفت ها برای به رسمیت شناختن و قبول حقوق اولیه و انسانی زنان اندک نبوده است. در
اکثر کشورهای جهان حق رای زنان و شرکت آنان در فعالیت های سیاسی و اجتماعی
به رسمیت شناخته شده است. با وجود این راهی طولانی برای انجام واقعی این خواست
ها در پیش است. زنان هنوز با موارد زیادی در خانواده و اجتماع رو به رو
بوده و حتی در محیط کار مورد خشونت قرار می گیرند. برای نیروی کار زنان در مقابل کار مساوی با مردان حتی
هنوز هم در کشورهای صنعتی شاهد هستیم که دستمزد زنان از مردان کمتر بوده و
درآمد نسبی زنان در همه کشورها بسیار پایین تر از مردان است. بسیاری از زنان
در کشورهای در حال توسعه از امکانات آموزشی و بهداشتی به مراتب کمتری برخوردار هستند،سه
چهارم بی سوادان در سطح جهان را زنان تشکیل می دهند و اکثر آوارگان و
پناهندگان جنگی زنان و کودکان هستند هرچند که ۱۰۰ سال از تاریخ برگزاری اولین
روز زن می گذرد.
