ملکه ثریا؛ از پیشگامان آزادی زنان افغانستان
در اینجا کوشش داریم به معرفی زنان مشهور افغانستان که در آزادی خواهی و احقاق حقوق زنان سهمی اساسی داشته اند بپردازیم . مجله نگاه زن با در نظر داشتن اینکه زنان نقش اساسی در سیاست و اجتماع کشور داشته اند اما با تاسف دید مردسالارانه و در عین حال نگاههای متعصبانه برخی گروههای تندور زن ستیز برخی احکام مقدس دینی مستمسک شدند و به بهانه های مختلف کوشش ورزیدند تا زنان را در انزوای کامل قرار دهند. در زمان امیر امان الله خان پادشاه آزادیخواه افغانستان به زنان ارج و منزلت انسانی داده شد و آنان را از حصارهای آهنین تعصب های کور آزاد گردانید. در اینجاست که ملکه ثریا خانم شاه امان الله در راستای حقوق از دست رفته زنان کوشش ورزید تا جاییکه بیشترین خدمات را در بوجود آوردن ساختارهای منسجم برای زنان افغانستان نموده و نهادهای مختلف زنان در آندوره تاسیس گردید. اما نگاههای عقده مندانه برخی افراطیون باعث گردید تا توطئه ای بزرگ در حال شکل یافتن باشد از اینرو عکس ملکه ثریا را به نقاط دور افتاده و متعصب گونه افغانستان ارسال تا از این طریق تحریکات مختلف را علیه پادشاه مشروطه خواه و ملکه ثریا سازماندهی نمایند. در اینجا میخواهیم مختصری از زندگی این بانوی مشروطه خواه و گرامی افغانستان را مرور نماییم:
ثریا طرزی خانم ثریا طرزی، دختر محمود طرزی، در ۲۴ نوامبر ۱۸۹۷، در دمشق در خانوادۀ نامور و دانش‌پرور
طرزی بدنیا آمد. تبار او به سردار پاینده‌محمد خان پسر حاجی جمال خان بارکزایی۱] می‌رسید[۲] پدرکلان او که سردار غلام‌محمد خان طرزی نام داشت، مخالف امير
عبدالرحمان خان بود و در عهد پادشاهی
عبدالرحمن خان، او همراه با خانواده‌اش به هند بریتانیایی تبعيد شد. چندی بعد،
آنها به قلمرو ترکيه عثمانی رفتند و در شام می‌زيستند. وقتی امير
عبدالرحمان خان درگذشت، امير حبيب‌الله خان شاه شد و راه ملايم‌تری با مخالفان
پدر در پيش گرفت. در نتيجه، محمود طرزی با خانواده‌اش به کابل باز آمد. در
اين ايام، دو پسر شاه (شهزاده امان‌الله و برادرش شهزاده عنایت‌الله) مجذوب
دو دختر زیباروی محمود طرزی شدند و هر کدام را که پسندیدند برای خود به
زنی گرفتندـ٣] بدين
ترتيب، ثريا، در سال ۱۹۱۲ میلادی، با شهزاده امان‌الله (که بعداً شاه افغانستان شد) ازدواج
کرد.
مساعی
شاه امان الله و ثریا در انکشاف تعلیم و تربیه زنان در تاریخ افغانستان بی‌نظیر
بود. در جنوری ۱۹۲۱
اولین مکتب دخترانه
در تاریخ افغانستان در شهرکابل در ناحیه شهرآرا گشایش یافت این مکتب پنجاه نفر شاگرد
داشت، شاگردان مرکب بودند از دختران خردسال و زنان جوان . اسما رسمیه محمود طرزی که در خارج از افغانستان تحصیل کرده بود اداره و تدریس این
مکتب را به عهده داشت و همچنین یک تعداد
معلم‌های ترک، آلمانی و هندی در آنجا تدریس می‌کردند.
در
همین سال به همت ثریا به نشر اولین مجله مخصوص زنان بنام «ارشاد نسوان» اقدام شد
که مسئولیت آن نیز بعهده اسما رسمیه طرزی بود
و اولین شماره آن در ۱۷ مارچ ۱۹۲۱
به نشر رسید. این
نشریه به شکل مجله یا هفته نامه تا سال ۱۹۲۵
به نشر ادامه داد.
ملکه
ثریا در سال ۱۹۲۷
امان‌الله را در
«سفر بزرگ» همراهی کرد. در این سفر این زوج از کشورهای ایران ، ترکیه ، شوروی ، انگلیس
، آلمان ، فرانسه
، ایتالیا
، مصر و هندوستان بازدید
کردند. این مسافرت شوق نوین‌سازی افغانستان را در این دو زنده‌تر کرد و به هنگام
بازگشت امان‌الله تشکیل یک لویه جرگه داد
و به انتقاد از سنت‌گرایی رؤسای قبایل افغان پرداخت. انتقادات بسیاری از سوی مردم نسبت به بی‌حجابی ثریا
و اینکه از وی عکس گرفته شده بود شیوع پیدا کرد.
ملكه ثريا، خانم شاه امان‌الله، اولين
زنی است كه رفع حجاب كرد. او به نقش زنان در اجتماع معتقد بود و در اين
راستا فراوان كوشيد. رساله‌ى "زن اسلام" را نوشت. در تاسيس
"ارشادالنسوان" و "انجمن حمايت از نسوان" نقش اساسی داشت. در
سفر مشهور غازى امان‌الله به اروپا، او را همراهى می‌كرد. نماينده‌ى مجله
"هوهلو" در پاريس بعد از مصاحبه با ملكه ثريا نوشت:
"من با
خيلى از ملكه‌ها و زنان درجه اول مقامات مصاحبه كرده‌ام ولى كمتر زنى را
به متانت و ذهانت (زرنگی و تيزهوشی) و معلومات ملكه‌ى افغانستان ديده‌ام.
از اين ملاقات مرا يقين حاصل شد، محيط افغانستان كه چنين ملكه‌اى می‌پروراند،
مستعد و قابل همه گونه ترقى و همدوش با ممالك مترقى دنيا می‌باشد."[غازی
امان‌الله بر سينه سپيد تاريخ جاودانه است، روزگاران، شمـاره دوم (٢٨ اسد ١٣٨٢- ١٩
اگست ٢٠٠٣)]
مجددی‌ها
که از با نفوذ ترین خانواده‌های روحانی کابل بودند فتوای کفرشاه را بدست خط تقریباً
چهارصد نفر از علمای دینی رسانیده و به
ولایت جنوبی فرستادند که بدین وسیله مردم آنجا را بیشتر علیه
شاه تحریک نموده، آتش شورش قبایلی را دامن زدند.
این
عوامل و رویدادهای دیگر به سرنگونی حکومت امان‌الله انجامید.
درگذشت
ثریا در ۲۰ اپریل ۱۹۶۸
در سن هفتاد سالگی
در رم ایتالیا
اتفاق افتاد.
فرزندان:
از پيوند زناشويی شه‌بانو ثريا و شاه امان‌الله ده فرزند (شش
دختر و چهار پسر) زاده شدند:
- شاهدخت
آمنه‌بیگم
- شاهدخت
عابده‌بیگم
- شاهزاده
سيف‌الله (در کودکی درگذشت)
- شاهدخت
دکتر ملیحه‌بیگم
- شاهزاده
حمايت‌الله (در کودکی درگذشت)
- ولیعهد
رحمت‌الله خان
- شاهدخت
عادله‌بیگم
- شاهزاده
احسان‌الله
- شاهدخت
هندیه
- شاهدخت
ناجیه‌بیگم
